Muhterem Okuyucu Kardeşlerim, bu günden itibaren, Merhum Annem Hacı Ayşe Filiz'in aldığı notları, oğlu olarak ben Abdulvahap Filiz, eksikleri de tamamlayarak bir derleme çatısı altında sizlere sunacağız. Bu notlar umarım, daha önce Osmanlı döneminde faydalı olduğu gibi, bundan sonra sizlere de bir nebze faydalı olur, bilmeyen öğrenir, bilende hafıza tekrarlamış olur.

Merhum Annem, hayatı boyunca bu kitabı baş ucundan ayırmadı. Zaten başkada kitap yoktu o dönemler. Arapça yasak edilmiş, Arapça ya benzeyen Osmanlıca olarak yazılan eserlerde aynı akıbete uğramıştı. Neslimizin bir gecede cahilleştiği o dönemde, Annemin babası Hacı Ali Gök, Kasabanın dışından özel hoca getirterek, hem kasabayı hem de ailesini okutmuştur.

İşte Merhum Annem, bu dönemlerde Osmanlıcayı okumayı öğreniyor, eline aldığı Mızraklı İlmihal ile, evlendikten sonra dahi çevresinden bir çok insanı yetiştirdi. Onlara, Namaz kılmayı, Kur'an-ı Kerim Okumayı ve hatta elindeki tek kitaptan Mızraklı İlmihalinden, dersler vermeye başladı.

Aziz Okuyucularım, 1980 yıllarına kadar dahi biz tercüme kitap bulmakta zorlanıyorduk. Piyasaya düşen yani yeni çıkan bir kitap olduğu zaman, kitap kurtları olan bizler,havada yakalıyorduk. Hele ki, ben bir okuma delisiydim. Herkes bilir, ben bir kitap evine girdiğimde, üzerimdeki tüm para ile kitap alır, bir de kitapçıya borçlanır çıkardım...

Ama günümüzde artık bunlar bitti, her şey kolaylaştı, fakat nesil güdükleşti. Okumayan bir nesil çıktı karşımıza, özellikle kendi tarihini, dinini, imanını, kitabını, kültürünü dahi bilmeyen, Namazı nasıl ikame edeceğini, Gusül abdestini nasıl alacağını bilmeyen bir nesil...

Bu ilk girişte sizlere Mızraklı İlmihal hakkında bilgi vererek başlıyoruz. Osmanlının Sıbyan mekteplerinde dahi baş ucundan ayırmadığı bu değerli kitabı bölüm bölüm sizlere sunuyorum. İsteyen bunu kitap olarakda alarak okuyabilir.... Umarım faydalanırsınız... Şayet fayda umduysanız,anneme bir Fatihaveüç İhlas okumanızıistirham ederim.

Tüm Okuyucu Kardeşlerime Saygılarımla : Abdulvahap Filiz

Mızraklı İlmihal Fıkıh'ın en Tabanda Yaşamanın Adıdır..

Mızraklı İlmihal’i, Osmanlı ilmihal geleneğinin ilk örnekleri arasında yer alan anonim bir eserdir.Miftâhu'l-Cenneolarak da bilinen ve Osmanlılar'da"ilmihal"adının kullanıldığı ilk eser olan Mızraklı İlmihal'in müellifi ve hangi tarihte yazıldığı kesin bir biçimde tesbit edilememiştir. Adındaki "mızraklı" kelimesinin kaynağı hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte bu adlandırma, kitabın genellikle kapağında ya da ilk sayfalarında yer alan sancak ve mızrak şekilleriyle ilgili olabileceği gibi eserin belirlenebilen tek yazma nüshasında (1) görülen"Mızraklı Efendi"ifadesiyle de (2) bağlantılı olabilir.

Kitapta zikredilen kaynaklar dikkate alındığında Mızraklı İlmihal'in, XVI. yüzyıldan sonra yazıldığı ortaya çıkmaktadır. Eserin yazma nüshaları arasındaki muhteva farklılıkları değişik tarihlerdeki matbu nüshalarında da görülmektedir. Bu farklılıklar belirli dönemlerde kitaba ilâvelerin yapıldığını düşündürmektedir.

Yazma nüshaya göre kitapta abdest, gusül, teyemmüm, namaz, oruç, hac, peygamberlerin sıfatları, imanla ilgili hususlar, meleklere ve kitaplara iman, Allah'ın sıfatları, elli dört farz, ahkâm-ı şer'iyye, küfür ve şirk konularına yer verilmiştir. Eserin pek çok baskısının kenarında namaz, dua ve ahlâka dair küçük risaleler bulunmaktadır.

Hacimlerine göre yapılan tasniftemuhtasar ilmihallergrubunda yer alanMızraklı İlmihal'in,akaid, ibadet ve ahlâka dair konuların belirli bir sistematiğe göre düzenlenmediği görülmektedir. Meselâ kitabın başında namaz hakkında kısa bilgiler verildikten sonra oruçla ilgili hükümlere geçilmiş, gusül, teyemmüm ve abdestin ardından tekrar namazın farzları, vacipleri, âdabı vb. konulara temas edilmiş, inanç ve ahlâk konuları ele alınmıştır. Eserde özellikle namaz hakkında ayrıntılı hükümlere yer verilirken zekât, hac ve kurban bahisleri üzerinde kısaca durulmuştur. İnanç, ibadet ve ahlâk konularının bir bütün halinde sunulmaya çalışıldığı kitapta özendirici bir üslûp kullanılarak fıkhî hükümlerin yanında amellerin faziletlerine de değinilmiştir. Ancak bu konuda zaman zaman doğruluğu sabit olmayan bilgilere de rastlanmaktadır. (3)

Mızraklı İlmihal'de Hanefî fıkıh kitaplarından İbn Nüceym'in el-Eşbâh ve'n-nezâ'ir, Halebî'nin Mülteka'l-ebhur, Ebû Bekir el-Haddâd'ın es-Sirâcü'1-vehhâc adlı eserlerinin yanı sıra Ebüssuûd Efendi'nin fetvalarına ve Birgivî'nin Türkçe bir ilmihal kitabı olan Vasiyetname'sine de atıfta bulunulmuştur.Eserde genellikle Hanefî mezhebinde tercih edilen görüşler bir araya getirilmiş, ihtilaflı meselelere yer verilmemiştir. Bununla birlikte bazı konularda mezhep içindeki farklı görüşler de aktarılmıştır.

Sade bir dilin ve kısa cümleli basit anlatım tekniğinin kullanıldığıMızraklı İlmihal, Osmanlı toplumunda en çok okunan ve ezberlenen eserler arasında yer almıştır.Sıbyan mekteplerinde din bilgisine başlangıç kitabı olarak, ayrıca camilerde, köy odalarında ve evlerde yaygın biçimde okunması sebebiyle halkın din anlayışını etkilemiştir.Bu yüzden modernleşme döneminde adı zikredilerek sıkça eleştirilmiştir. Eser ilki İstanbul'da 1258 (1842) yılında olmak üzere pek çok defa basılmıştır. (4) Mızraklı İlmihal adı ve Latin harfleri ile yayımlanan kitapların önemli bir kısmı, metne bağlı kalmaya özen göstermemiş, bir kısmı ise eserin yalnız adını kullanmıştır.

Dipnot:
1. Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 1164.
2. Hatice Kelpetin Arpaguş, Osmanlı Halkının Geleneksel İslam Anlayışı ve Kaynakları, İstanbul 2001, s. 38-39.
3. Meselâ bk Mızraklı İlmihal, İstanbul 1306, s. 35, 39.
4. Özeğe, Katalog, III, 1140.

Kaynak:TDV. İslam Ansiklopedisi, Mızraklı İlmihal md.